Γιατί υπάρχει η θρησκεία; τι κουτή ερώτηση! μέρος πρώτο.

Η θρησκεία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα προς εξέταση.
Τώρα, μια στιγμή... εγώ που έγραψα το παραπάνω δεν είμαι θρήσκος, αλλά άθεος. Για τους περισσότερους ανθρώπους η θρησκεία είναι μια προσωπική υπόθεση, κι αν έχει κάποιο ενδιαφέρον, αυτό το βρίσκουν στην πληρότητα που αισθάνονται τις στιγμές που πιστεύουν οτι επικοινωνούν με υπερφυσικές οντότητες. Αλλά πώς μπορεί η θρησκεία να εμφανίζεται ενδιαφέρουσα σε έναν άθεο;

0. Εισαγωγή .foundalis

Μα πώς, ασφαλώς η θρησκεία είναι άκρως ενδιαφέρουσα και για τους άθεους, γιατί παρουσιάζει τόσα και τόσα ερωτήματα που — από τη σκοπιά ενός άθεου — απαιτούν εξήγηση: Γιατί υπάρχει η θρησκεία γύρω-μας; Γιατί ο κόσμος πιστεύει; Γιατί τόσο πολύς κόσμος πιστεύει — γιατί ο κανόνας είναι το να ’ναι κανείς θρήσκος, και η εξαίρεση το νά ’ναι άθεος;

Οι θρησκευόμενοι αναγνώστες θα καγχάζουν ειρωνικά τώρα με την απλοϊκότητά μου. «Γιατί υπάρχει η θρησκεία» — τι κουτή ερώτηση! Μόνον ένας αδαής άθεος θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια ερώτηση, που έχει τόσο προφανή απάντηση: Επειδή ο Θεός βρίσκεται εκεί ψηλά, και μας δημιούργησε έτσι ώστε να ’χουμε γνώση της ύπαρξής Του, ανόητε! Και μερικοί από μας τον δοξάζουμε, ενώ μερικοί άλλοι, σαν εσένα, έχουν πέσει στην παγίδα του διαβόλου. Είναι τόσο απλό!

Μα μισό λεπτό, δεν νομίζω οτι είναι τόσο απλό. Διότι στο κάτω-κάτω, οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες που μιλούν για ένα Θεό που δημιούργησε την ανθρωπότητα (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, και Ισλάμ) εμφανίστηκαν μόλις τα τελευταία 4.000 χρόνια (οι Ιουδαϊκές φυλές εκτιμώνται οτι έχουν το πολύ αυτήν την ηλικία, δείτε εδώ). Όμως ξέρετε για πόσον καιρό έχουμε υπάρξει εμείς οι άνθρωποι σ’ αυτόν τον πλανήτη σαν είδος, το είδος Άνθρωπος ο σοφός; Για περίπου 150.000 χρόνια!(*) Πώς γίνεται να μη μιλούσε κανείς για Θεό (εννοώ τον γνωστό Θεό, με Θ κεφαλαίο) για δεκάδες, κι ακόμα και για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια; Ασφαλώς, οι άνθρωποι ήσαν θρήσκοι από πολύ παλιά, αλλά τί είδους θρησκείες είχαν για σχεδόν ολόκληρη τη μέχρι τώρα ύπαρξή τους; Για σχεδόν 150.000 χρόνια κανείς δεν ήξερε ούτε μιλούσε για το γνωστό Θεό. Οι κυνηγοί-συλλέκτες πρόγονοί μας πίστευαν σε φαντάσματα και πνεύματα προγόνων. Αν η θρησκεία υπάρχει λόγω του Θεού, πώς μπόρεσε ο Θεός να το επιτρέψει αυτό; Τί στην ευχή του Θεού έκανε ο Θεός όλον αυτόν τον καιρό που είμαστε στη Γη, αγαπητοί-μου; Παρακαλώ, ρίξτε μια ματιά στη γραμμή που ακολουθεί, η οποία δείχνει (σε μπλε χρώμα, στ’ αριστερά) το κατά προσέγγιση χρονικό διάστημα που υπάρχουμε σ’ αυτόν τον πλανήτη χωρίς καμιά έννοια Θεού έτσι όπως τον έχει φανταστεί το μονοθεϊστικό τρίο, και συγκρίνετέ το με το χρονικό διάστημα που η έννοια “Θεός” άρχισε να εμφανίζεται στο νου των ανθρώπων (κόκκινο χρώμα, στα δεξιά):

Στην πραγματικότητα, ακόμα και το παραπάνω διάγραμμα είναι κολακευτικό για τις μονοθεϊστικές θρησκείες. Η έννοια “Θεός” δεν εμφανίστηκε ξαφνικά και σε πλήρη ανάπτυξη στο νου των ανθρώπων, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ο Θεός των αρχαίων Εβραίων ήταν πολύ διαφορετικός από αυτόν της σύγχρονης εποχής: επρόκειτο για έναν ανθρωπόμορφο Θεό. Είχε βροντερή φωνή, πόδια για να περπατάει στον κήπο της Εδέμ, και άλλα μέλη σώματος που δεν χρειάζεται ν’ αναφέρουμε τώρα, μη τυχόν και προσβληθεί κανείς. Η έννοια “Θεός” υπέστη εξέλιξη στο νου των πιστών, μέχρις ότου φτάσαμε στο Θεό-πνεύμα της Χριστιανικής θρησκείας τα τελευταία 2.000 χρόνια: ένας Θεός που πότε-πότε παριστάνεται σαν ένας σεβάσμιος και υγιής Γέρος Άνδρας· και στον Αλλάχ της Μουσουλμανικής θρησκείας στα τελευταία 1.300 χρόνια, ο οποίος δεν έχει φύλο(*) και δεν επιτρέπεται να παρασταθεί καν. Και κάτι άλλο:

η ανθρωπότητα δεν ανακάλυψε στο σύνολό της ξαφνικά την έννοια “ένας Θεός” μια μέρα, 4.000 χρόνια πριν· οι Εβραίοι δεν ήταν παρά ένα ασήμαντο ποσοστό του συνολικού πληθυσμού των ανθρώπων (κ’ εξακολουθούν να είναι), και χρειάστηκε να έρθει η Χριστιανική θρησκεία και η εξάπλωσή της στην Ευρώπη, και λίγο αργότερα το Ισλάμ και η εξάπλωσή του στον Αραβικό κόσμο, για να μπορέσει η έννοια “ένας Θεός” ν’ αποκτήσει ουσιαστικό έρεισμα στο συλλογικό νου της ανθρωπότητας.

Ακόμα και σήμερα, ο κόσμος στο πιο πολυπληθές έθνος, στην Κίνα, δεν πιστεύει σ’ έναν μοναδικό Θεό, δημιουργό του κόσμου. Άρα, αν η θρησκεία βρίσκεται ανάμεσά μας λόγω του Θεού, τότε ο Θεός έχει φτιάξει μια παράξενα κατατεμαχισμένη και περιορισμένη (τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο) εικόνα του εαυτού-του στον ανθρώπινο νου. Πρόκειται για έναν “Θεό με χίλια πρόσωπα” που εμφανίζεται στον κόσμο. Γιατί;

Αλλά ο σκοπός εδώ δεν είναι να επιχειρηματολογήσω αντιπαρατιθέμενος με τον μέσο πιστό. Γι’ αυτόν, όλα τα ερωτήματα έχουν απαντηθεί, κανένα ανοιχτό θέμα δεν υπάρχει. Στους θρησκευόμενους ανθρώπους συνήθως αρέσει να έχουν την ησυχία-τους· δεν τους αρέσει να βασανίζουν το μυαλό-τους με θεμελιώδη ερωτήματα όπως αν ο Θεός υπάρχει ή όχι, αν υπάρχει μετά θάνατον ζωή, κλπ. Αρνούνται να εξετάσουν τα θεμέλια της πίστης-τους, κι αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, γιατί μια τέτοια εξέταση θα έθετε σε κίνδυνο ολόκληρο το οικοδόμημα, το οποίο δεν θέλουν να δουν να σείεται και — ο μη γένοιτο — ν’ αποκτά ρωγμές (με τη μορφή ερωτημάτων).

Ο στόχος-μου είναι να καταγράψω εδώ ένα ερευνητικό κείμενο σχετικά με το φαινόμενο της θρησκείας για τον εαυτό-μου, γιατί σαν ερευνητής της νοολογίας (“γνωσιακής επιστήμης”, όπως λέγεται αλλιώς) ενδιαφέρομαι κατά κύριο λόγο να μάθω πώς λειτουργεί ο νους, κ’ ένα σπουδαίο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου νου είναι οτι έχει θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αλλά για ποιο λόγο έγραψα αυτή την ιστοσελίδα, αν ενδιαφέρομαι μόνο για την έρευνα και για την ικανοποίηση της περιέργειάς μου; Απλούστατα, γιατί είναι αντιπαραγωγικό να συνομιλεί κανείς μόνο με τον εαυτό-του· χρειάζομαι ν’ ακούσω τον αντίλογο, κυρίως από κείνους τους λίγους πιστούς που δεν αισθάνονται οτι απειλούνται όταν βάζουν κάτω από το μικροσκόπιο της λογικής ακόμα και τις πιο θεμελιώδεις δοξασίες-τους.

Έτσι λοιπόν, υπό την προϋπόθεση οτι ο Θεός υπάρχει, ασφαλώς κανένα ερώτημα δεν χρειάζεται να τεθεί σχετικά με την προέλευση της θρησκείας (εκτός από τα ερωτήματα που έθεσα προηγουμένως — βλέπε το διάγραμμα με την έγχρωμη γραμμή, παραπάνω — αλλά οι πιστοί μπορούν πάντα να ξεπεράσουν το σκόπελο με τη σκέψη «μυστήριαι αι βουλαί του Υψίστου»). Το ερώτημα της προέλευσης της θρησκείας αποκτά ενδιαφέρον μόνο υπό την προϋπόθεση οτι ο Θεός είναι δημιούργημα του ανθρώπινου νου. Αν είστε θρήσκος κ’ αισθάνεστε οτι προσβάλλεστε μ’ αυτήν την υπόθεση, υπάρχει πάντα το κουμπί “Πίσω” στον περιηγητή-σας.

Αν δεν προσβάλλεστε, τότε ή δεν είστε θρήσκοι, ή είστε αλλά επίσης έχετε αρκετή περιέργεια να δείτε πώς απαντάει ένας άθεος το ερώτημα της προέλευσης της θρησκείας (λόγου χάρη, μπορεί να θέλετε να προετοιμαστείτε συλλέγοντας “πολεμοφόδια” για την επόμενη φορά που κάποιος που δεν πιστεύει σας θέσει αυτά τα θέματα σε μια συζήτηση)

συνεχίζεται,, ΕΠΟΜΕΝΟ Η θρησκεία είναι κάτι σαν το λίπος στη φυσική-του κατάσταση ο νους είναι ελεύθερος θρησκευτικών δοξασιών,